آیت الله علیرضا اعرافی

الف) مشخصات فردی:

تولد:

آیت‏‌الله اعرافی به سال 1338 در شهر میبد در استان یزد و در خانه‌ای دیده به جهان گشود که مأوی دین‌داران و امید ستمدیدگان در دوران ستم‌شاهی بود پدرش آیت‏‌الله محمدابراهیم اعرافی^(ره) از علمای زاهد، شجاع و مردم‌داری بود که نقشی محوری در احیاء ارزش‌های اسلامی و شعائر الهی در منطقه و سد محکم در برابر فرهنگ ستیزی و بی‌عدالتی رژیم پهلوی به شمار می‏رفت، او که از دوستان نزدیک امام خمینی^(ره) بود، سال‌ها قبل از انقلاب اسلامی با برپایی نماز جمعه و دعوت مردم به راهپیمایی نقش بسزایی در بیداری مردم میبد یزد و تربیت نسلی مؤمن، عالم و انقلابی برای منطقه  و کشور ایفا کرد.

مادر آیت‏‌الله علیرضا اعرافی نیز از فرزندان آیت‏‌الله شیخ کاظم ملک افضلی اردکانی ^(ره) از زنان مؤمن و پاک‌دامن روزگار بود که همگام و همراه پدرش در تربیت فرزندان و پیشبرد اهداف اسلامی کوشید.

تحصیلات:

آیت‏ الله اعرافی پس از گذراندن روخوانی قرآن کریم، ادبیات و احکام اولیه در دوران کودکی نزد پدر و اساتید دیگر، در سال 1349 به قم هجرت کرد و دروس کلاسیک را پی گرفت و به سال 1350 دروس حوزه را آغاز، با ذوق و ذکاوت ذاتی و تلاش و کوشش تحسین برانگیز به سرعت دروس مقدماتی و دوره سطح حوزه را به پایان برد، به گونه‌ای که در سال 1356 در درس خارج فقه و اصول بزرگان حوزه حاضر شد آیت‏ الله اعرافی از آن دسته از شخصیت‏های دینی و علمی است که مکتب اساتید بسیاری را در رشته‏ های گوناگون درک و از محضر هر یک از آنان خوشه چینی کرده است.

او که در درس خارج فقه و اصول، شاگرد اساتیدی چون آیت‏ الله العظمی حاج شیخ مرتضی حائری^(ره)، آیت‏ الله العظمی فاضل لنکرانی^(ره)، آیت‏‌الله العظمی وحید خراسانی^{(دامت برکاته)} و آیت‏‌الله العظمی جواد تبریزی^(ره) بود، در درس تفسیر قرآن آیت‏ الله میرزا علی مشکینی^(ره) و هیئت علامه حسن‏زاده آملی^{(حفظه ‏الله)} شرکت جست و کتابهای فلسفت نا و اقتصادنا شهید صدر^(ره) را نزد آیت‏‌الله سیدکاظم حائری^{(حفظه‏ الله)} فراگرفت.

او که طی سالهای تحصیل از شرکت در دروس فلسفی بازنماند، اسفار اربعه، برهان شفا، فصول‏الحکم و تمهید القواعد را نزد آیت‏‌الله جوادی آملی^{(دامت برکاته)} و بخشی از اسفار را نزد آیت‏‌الله شهید مطهری^(ره) آموخت و از علامه مصباح یزدی^(ره) در مباحث فلسفه بهره برد و در تمام این سالها از حضور در پای درس اخلاق، اساتید اخلاق و مجالس اخلاقی آنان غفلت نکرد و بر اساس همان سنت همیشگی حوزه در تحصیل همپای با تهذیب را نصب‏‌العین قرار داد و بر محاسبه و مراقبه در گفتار و رفتار و تأسی بر سیره بزرگان در اخلاق به ویژه پدر بزرگوارش کوشید.

حرکت علمی:

تلمذ آیت‏‌الله اعرافی در برابر این قله‌های علم و تقوا در روزگار خود و آشنایی او با افکار و اندیشه‌ها، سبک و سیره آنان از آیات قرآن و کلام اهل‌بیت^{(علیه‌‌‌السلام)} فضای فکری و اخلاقی او را چنان شکل داد تا بتواند در مرحله نوین ورود حوزه‌های علمی به جهان نو، با دستی پر به سراغ مباحث اجتماعی و پدیدهای نوظهور در عرصه اندیشه و علم گام بگذارد، در این مسیر فراگیری زبان‌های عربی و انگلیسی و مطالعات فراوان او در رشته‌های ریاضی و فلسفه غرب، علوم انسانی و اجتماعی و کتبی که نوعاً در حوزه متداول نبوده است کمک شایانی به او در درک درست از فضای جدید جامعه شد، بااین‌همه شرکت او در دوره تحقیقاتی تعلیم و تربیت و علوم انسانی دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (پژوهشگاه حوزه و دانشگاه) او را به رسیدن الگویی در چگونگی برخورد، نقد و یا گفتگو با مکاتب و اندیشه‌های نوین کمک کرد و از همه مهم‌تر به شناخت و ارتباط با نسل جدید حوزه و دانشگاه رهنمون ساخت و در طول چهار دهه گذشته همواره با دانشگاه‌های داخل و خارج در عرصه بین‏الملل در ارتباط و در دانشگاه‌های گوناگون تدریس کرده است .

آیت‏‌الله اعرافی در زمان تحصیل با پر کردن روزهای تعطیل خود به مباحثه تفسیر المیزان و نهج‌البلاغه و سایر کتب علمی پرداخت و منظومه فکری و علمی و اخلاقی خود را با نورانیت کلام وحی و اهل‌بیت^{(علیه‌‌‌السلام)}؛ منور کرد. سرانجام  این حرکت فرهنگی و اجتماعی او به جهت‏دهی مطالعات و پژوهش‌های کتابخانه‏ای و میدانی در تعلیم و تربیت رساند و ضرورت و خلأ در این بخش او بر آن داشت که با نوآوری و تطبیق مباحث موجود در کتب قدما با مباحث امروزین به تدریس فقه ‏التربیه پرداخته و درزمینهٔ علوم انسانی و فلسفه آن و به‏ویژه حوزه علوم تربیتی و فلسفه تربیتی، ابواب جدید فقهی ازجمله فقه تربیتی، فقه روابط اجتماعی، فقه اخلاق را پایه‌ریزی کند، به‌گونه‌ای که جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی ویژه نوآوری و نظریه‌پردازی در رشته تعلیم و تربیت اسلامی به او اعطاء شد. این جهت‏دهی سال‌ها تحقیق و تبلیغ و تدریس در حالی صورت گرفت که وی در عرصه تدریس، تدریس اسفار اربعه و خارج فقه و اصول را ادامه و با دارا بودن شاگردانی در فقه، اصول و فلسفه در زمره اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم قرار گیرد.

آیت‏‌الله اعرافی به دلیل مطالعات فراوان در علوم مختلف و مشاهده مراکز علمی و حوزوی در بسیاری از کشورهای جهان از نزدیک و حضور فعال در همایش‌ها و کنفرانس علمی و دینی بین‌المللی در کنار تسلط بر علوم حوزوی و تدریس سطوح عالی حوزه از معدود شخصیت‌های علمی و دینی است که در دوره گذار حوزه‌های علمیه به مقطعی جدید ورود انقلاب اسلامی به دهه چهارم، یعنی دهه تقابل و تعامل گفتمان‌ها، گفتمان‌ها و پدیده‌های نوین فکری، سیاسی و اجتماعی را رصد و آسیب‌شناسی و فرصت‌ها و تهدیدها را فهرست می‏کند. آثار و مسئولیت‌های علمی و اجرایی آیت‏‌الله اعرافی به‌خوبی بیانگر جایگاه مذهبی، مردمی، علمی و اخلاقی ایشان است به‌گونه‌ای که او در عین قرار داشتن در جایگاه یکی از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و ارتباط با فضلا و روحانیون و بدنه حوزه و مؤسسات علمی،  در قم در جایگاه امام‌جمعه قم ارتباط تنگاتنگی با مردم داشته و در جایگاه مدیریت حوزه‏های علمیه سراسر کشور با نخبگان حوزوی در ارتباط است.

بینش سیاسی و اجتماعی:

آیت‏‌الله اعرافی که خود از خانه جهاد و اجتهاد برخاست و از همان دوران کودکی مبارزه پدر و حضور مبارزین نهضت را در منزل از نزدیک دید، در دوران نهضت همراهی و همگامی با مخالفان و مبارزان را تجربه کرد و در سن 16 سالگی به زندان افتاد، پس از پیروزی انقلاب لحظه‏ای در دفاع از ارزش‌های به‌دست‌آمده آرام ننشست. او در سال‌های دفاع مقدس بارها در جبهه‌های جنگ حضور یافت و مشوق رزمندگان اسلام بود. باروحیه ولایت ‏مداری درصحنه‌های سخت و دشوار، در کنار مردم پاسدار خون شهدا و ارزش‌های به‌دست‌آمده بوده و بر اساس تکلیف مداری، هرگز از وظیفه‏ای که اسلام و انقلاب بر دوش او نهاده شانه خالی نکرده است.

تأکید بر ولایت‌فقیه، پاسداری از ارزش‌های الهی و انسانی به‌دست‌آمده از خون شهدا، احترام به مردم‌سالاری دینی و قانون و رأی مردم، رسیدگی به نابسامانی‌های اجتماعی چون بیکاری و تورم و رعایت اخلاق و ادب اسلامی در عرصه سیاست و .... از مبانی و دغدغه‌های سیاسی و اجتماعی ایشان است.

ب ) مسئولیت‌های اجرائی:

نام سازمان يا مؤسسه محل خدمت /  نوع فعاليت /  سمت

1. امامت جمعه شهر مقدس قم
2. مدیر حوزه‌های علمیه کشور
3. عضو فقهای شورای نگهبان
4. عضو مجلس خبرگان رهبری
5. جامعه المصطفي العالميه/ هیئت امناء/  رئيس
6. شورای عالی انقلاب فرهنگی/ عضو حقیقی
7. شوراي فرهنگ عمومي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي/ پژوهشي/  عضو
8. جامعه المصطفي العالميه/ علمي– اجرايي/  رئيس/  سابقاً
9. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم / پژوهشي- آموزشي- اجرايي/  رئيس/  سابقاً
10. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم/ پژوهشي/  مدیر گروه علوم تربیتی/  معاون پژوهشی/  سابقاً
11. مركز جهاني علوم اسلامي/ علمي- اجرايي/  رئيس/  سابقاً
12. شوراي فرهنگي‌- اجتماعي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري/ پژوهشي- اجرايي/  عضو/  سابقاً
13. مؤسسه آموزشي- پژوهشي امام خميني (ره‌) قم/ پژوهشي/  مدير گروه علوم تربيتي/  سابقاً
14. مركز جهاني علوم اسلامي و سازمان مدارس / علمي - اجرايي /  عضو هیئت امناء/  سابقاً
15. مرکز خدمات حوزه‌های علمیه/ عضو هیئت‌مدیره
16. کمسیون حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی/ عضو
17. امامت جمعه شهرستان میبد (استان یزد)
18. حوزه علمیه برادران و خواهران میبد/ مسئول
19. دانشگاه پیام نور، دانشکده الهیات، دانشگاه علمی- کاربردی، علوم قرآني و مرکز تحقیقات ژنتیک میبد/ عضو هیئت امناء
20. مؤسسه بین‌المللی هدي / اجرايي /  عضو هیئت امناء/  سابقاً
21. حوزه علميه قم / علمي اجرايي /  معاون پژوهشي/  سابقاً
22. كنگره دین‌پژوهان كشور / پژوهشي /  عضو/  سابقاً
23. فصلنامه حوزه و دانشگاه / اجرايي /  مدیرمسئول
24. دفتر تبليغات حوزه علميه قم / اجرايي /  عضو هیئت امناء/  سابقاً
25. جامعه مدرسین حوزه علمیه قم/ عضو
26. شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم/ عضو
27. سند چشم‌انداز آموزش‌وپرورش/ ناظر
28. شورای عالی حوزه‏های علمیه کشور/ عضو
29. موسسه اشراق و عرفان/ مؤسس/  رئیس هیئت‌مدیره

ج ) سوابق تحقيقاتي:

عنوان طرح تحقيقاتي /  سمت در طرح

1. فلسفه تعليم و تربيت / مؤلف

2. اهداف تعليم و تربيت از ديدگاه اسلام / مجري

3. در باب استعداد آدمي / مجري

4. آراء تربيتي دانشمندان مسلمان (5 جلدی)/ مجري

5. نظام تربيت اسلامي (سه جلد) / مجري

6. سيره تربيتي پيامبر و ائمه (ع ) (سه جلد) / مجري

7. نقش تربیت‌معلم / مشاور و ناظر

8. ارتباط معرفتي علوم تربيتي و اسلام / مشاوره و ناظر

9. مجموعه مقالات / مجری، استاد راهنما و مشاور

د) سوابق آموزشي:

عنوان دروس مورد تدريس/  نام مؤسسه يا دانشگاه

1. کتاب‌های مربوط به فقه و اصول در دوره سطح حوزه/ حوزه علميه قم

2. فلسفه اسلامي، کتاب‌های بدايه, نهايه, اسفار و منطق / حوزه علميه قم

3. خارج فقه : کتاب‌های قضاء و شهادات و حدود / حوزه علميه قم

4. خارج اصول فقه / حوزه علميه قم

5. فقه التربيه / حوزه علميه قم

6. عرفان اسلامي . كتاب تمهيد القواعد/ مركز جهاني علوم اسلامي

7. فلسفه تعليم و تربيت و تربيت در قرآن و روايات / دانشگاه تربيت مدرس تهران - دانشگاه تربیت‌معلم تهران

8. تربيت اسلامي / مؤسسه آموزشي - پژوهشي امام خميني (ره ) قم و مراكز تخصصي تبليغ و تفسير حوزه

9. فلسفه اخلاق / مؤسسه امام خميني و مراكز تخصصي حوزه

10. فلسفه / دانشگاه سپاه قم

11. فقه و اصول / دانشگاه قم (مدرسه عالي قضايي)

12. دروس معارف / دانشگاه علامه طباطبايي تهران

ه‍ ) عناوين پايان نامه‌هايي كه استاد، راهنما يا مشاور آن بوده‌اند:

عنوان پايان‌نامه/ مقطع/ سال

١. ميزان انطباق محتوا و اهداف كتب تعليمات ديني مقطع راهنمايي /  كارشناسي ارشد /  ١٣٧٦

٢. انگيزش در اخلاق از ديدگاه قرآن كريم /  كارشناسي ارشد /  ١٣٧٧

٣. روش‌هاي تربيتي ـ انذار و تبشير در قرآن /  كارشناسي ارشد /  ١٣٧٧

٤. بررسي تطبيقي فطرت از ديدگاه شهيد مطهري و استعداد از ديدگاه اسكفلر و پيامدهاي آن /  كارشناسي ارشد /  ١٣٧٧

٥. بررسي ارتباط ميان آموزه‌هاي وحياني و دانش‌آموز آموزش‌وپرورش از منظر معرفت‌شناسی /  دكتري /  ١٣٧٩

٦. رابطه فقه و تربيت /  كارشناسي ارشد /  ١٣٧٩

٧. تاريخ تحول ادوار اجتهاد /  كارشناسي ارشد /  ١٣٧٩

٨. جايگاه عقل و دین‌شناسی علامه طباطبايي و اقتضائات آن در تربيت عقلاني /  كارشناسي ارشد /  ١٣٧٩

٩. آداب و شیوه‌های آموزشي در سيره معصومين (ع ) /  كارشناسي ارشد /  ١٣٧٩

١٠. آراي تربيتي امام خميني (ره ) /  كارشناسي ارشد /  ١٣٧٩

١١. مباني كلامي حكومت ديني /  سطح ٤ حوزه(دكترا) /  ١٣٨١

١٢. خانواده در اسلام /  كارشناسي ارشد /  ١٣٨٠

١٣. تربيت فرزند در قرآن /  كارشناسي ارشد /  ١٣٨٠

١٤. ماديت گرايي، ريشه و علل آن از ديدگاه اسلام /  ١٣٧٩

١٥. اسلام و دموكراسي /  كارشناسي ارشد /  ١٣٧٩

١٦. تربيت اخلاقي در سيره معصومين(ع) /  كارشناسي ارشد /  ١٣٧٩

١٧. روش‌های آسیب‌زا در تربيت اسلامي /  كارشناسي ارشد /  ١٣٧٩

و شمار دیگری از پایان‌نامه‌ها

و) کتا‌‌‌ب‌ها:

1. مجسمه و نقاشی/ زمستان/ 90
2. وحدت حوزه و دانشگاه/ پائیز/ 92
3. فقه تربیتی ج 1 (مبانی و پیش‌فرض‌ها) / بهار/ 95
4. فقه تربیتی ج2 (یادگیری علم و دین)/ پائیز/ 96
5. بررسی فقهی فلسفه ورزی و فلسفه آموزی/ بهار/ 91
6. قواعد فقهیه/ بهار/ 93
7. نفاق شناسی/ تابستان/ 95
8. احکام تربیت فرزند/ بهار/ 95
9. تربیت فرزند با رویکرد فقهی/ تابستان/ 95
10. درآمدی بر تفسیر تربیتی/ بهار/ 97
11. ضمیر ناخودآگاه در قرآن/ تابستان/ 93
12. فقه تربیتی جلد 1; مبانی و پیش‌فرض‌ها (ویراست جدید)/ بهار/ 95
13. فقه تربیتی جلد 4; تعلیم و تعّلم علوم و معارف عقلی/ تابستان/ 95
14. فقه تربیتی جلد 5 «تعلیم و تعلم علوم و معارف شهودی»/ بهار/ 95
15. فقه تربیتی جلد 7 «آداب مشترک تعلیم و تعلم»/ بهار/ 95
16. مکاسب محرمه 1 (اعیان نجس 1)/ پائیز/ 95
17. مکاسب محرمه جلد 2 (اعیان نجس 2)/ تابستان/ 95
18. مکاسب محرمه جلد 5 (محرمات علوم)/ زمستان/ 95
19. مکاسب محرمه جلد ششم (محرمات هنر)/ تابستان/ 95
20. روش‌های تربیت/ زمستان/ 95
21. هرمنوتیک/ بهار/ 95
22. درآمدی بر اجتهاد تمدن ساز/ بهار/ 95
23. حوزه علمیه؛ چیستی، گذشته، حال و آینده/ بهار/ 95
24. فقه تربیتی جلد 2 «ویراست سوم» (تعلیم و تعلّم علم و دین)/ پائیز / 96
25. فقه تربیتی جلد 24 (تربیت عبادی)/ بهار/ 96
26. مکاسب محرمه جلد 3 (داد و ستد با کالاهای دارای منفعت حرام)/ زمستان/ 96
27. مکاسب محرمه جلد 4 (محرمات علـــوم 1)/ زمستان/ 96
28. قلمرودین و گستره شریعت/ بهار/ 96
29. بررسی فقهی سب و دشنام / تابستان/ 96
30. خورشید عاشورا/ پائیز/ 96
31. فقه تربیتی جلد بیست و ششم (تربیت جنسی)/ تابستان/ 96
32. مکاسب محرمه جلد 12 (محرّمات روابط میان فردی 4)/ زمستان/ 96
33. گفتارهایی در باب حوزه و تمدن و انقلاب اسلامی/ زمستان/ 96
34. تبلیغ/ زمستان/ 96
35. شیطان شناسی/ زمستان/ 96
36. فقه تربیتی جلد بیست و یکم (تربیت جسمانی)/ زمستان/ 97
37. مکاسب محرمه جلد 8 (محرّمات ورزش و بازی)/ پائیز/ 97
38. مکاسب محرمه جلد 9 (محرّمات روابط میان فردی 1)/ بهار/ 97
39. مکاسب محرمه جلد 13 (محرّمات سیاست)/ زمستان/ 97
40. اندیشه‌های راهبردی قرآنی و حدیثی المصطفی(ص)/ زمستان/ 97
41. گواهان اعمال/ تابستان/ 97
42. وحدت و بیداری/ تابستان/ 98
43. مکاسب محرمه جلد چهاردهم (محرّمات تجاری و اداری)/ تابستان/ 98
44. مکاسب جلد هفتم (محرمات هنر 2 «غنا»)/ تابستان/ 98
45. فقه تربیتی جلد سوم ; تعلیم و تعلم قرآن و حدیث/ تابستان/ 98
46. فقه تربیتی جلد بیست و نهم (تربیت خانواده)/ پائیز/ 98
47. اجتهاد تقلید جلد اول (مقدمات اجتهاد)/ زمستان / 98
48. اجتهاد و تقلید جلد 4 (شرایط مرجع 1)/ بهار/ 99
49. اصول روابط خانوادگی در اسلام/ بهار/ 99
50. مکاسب محرمه ج 10 (غیبت)/ تابستان/ 99
51. مکاسب محرمه ج 11 (کذب)/ تابستان/ 99
52. مکاسب محرمه ج 15 (اخذ اجرت بر واجبات)/ تابستان/ 99
53. دیپلماسی حوزوی در بحران کرونا/ تابستان/ 99
54. فقه تربیتی ج 26 (وظایف نهادهای تربیتی: حکومت) / تابستان/ 99
55. فقه تربیتی ج7.2 ( آداب مشترک تعلیم و تعلم)/ پاییز/ 99
56. اجتهاد و تقلید جلد 2 (راه‌های تحصیل حکم1)/ پاییز/ 99
57. فقه امربه‌معروف و نهی از منکر/ ویراستاری/ 99
58. فقه تربیتی ج 30 (قواعد)/ ویراستاری/ 99

ط) اسامي و مشخصات جوايز علمي

1. کسب جایزه جهانی نوآوری و نظریه‌پردازی علوم انسانی اسلامی در رشته تعلیم و تربیت اسلامی در دومین دوره آن

2. کسب رتبه اول کتاب برتر حوزه در سال 1377 (كتاب "آراء دانشمندان مسلمان در تعليم و تربيت و مباني آن ج١")

3. کسب رتبه برگزيده سومين دوره كنگره دین‌پژوهان كشور در سال 1380 (كتاب تربيت فرزند "سيره تربيتي پيامبر^(ص) و اهل‌بیت^(ع)")

4. کسب رتبه اول بيست و يكمين دوره انتخاب كتاب سال جمهوري اسلامي ايران در سال 1382(کتاب‌آرای دانشمندان مسلمان در تعليم و تربيت و مباني آن ج 3)

5. کسب رتبه پژوهش برتر (فقه تربیتی)

6. کسب رتبه کتاب برگزیده کتاب سال حوزه در سال 1394 (کتاب تربیت فرزند با رویکر فقهی)